تبدیل ایاصوفیه به مسجد
بنای تاریخی ایاصوفیه در استانبول در هفته‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. شایعاتی وجود دارد که ترکیه تصمیم دارد آن را به عبادتگاه مسلمانان تبدیل کند. شورای دولتی ترکیه تصمیم خود مبنی بر تعطیل کردن ایاصوفیه به عنوان موزه و بازگشایی احتمالی آن به عنوان مسجد را دوم ژوئیه اعلام خواهد کرد. شورای دولتی آخرین مرجع رسیدگی به احکام محاکم اداری است.
ایاصوفیه
ایاصوفیه در دوران امپراطوری بیزانس در سال 537 میلادی به عنوان کلیسای اسقفی ارتدوکس یونانی ساخته شد. پس از آنکه عثمانی‌ها در سال 1453 استانبول را فتح کردند ، کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کردند و در سال 1935 پس از اعلام جمهوری در ترکیه، دولت تصمیم گرفت که آن را تبدیل به موزه کند.
بحث و گفتگو در مورد تبدیل این میراث جهانی یونسکو به مسجد ، سال‌هاست که در جریان است اما خیلی از ناظران بر این باورند که این بار موضوع فرق می‌کند.
رجب طیب اردوغان در میان مقامات دولتی و اعضای حزب عدالت و توسعه گفته است : در ایاصوفیه می‌تواند مراسم نماز برگزار شود. مراسم نماز جمعه هم می‌تواند اجرا شود. فقط ملت دین‌دار ما می‌تواند در مورد آن تصمیم بگیرد.
درخواست نه چندان جدید
جناح‌های راست‌گرا چندین دهه است که در تلاش برای تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان هستند. انجمن جوانان آناتولی در سال‌های اخیر مراسم نماز را در محوطهٔ اطراف موزه و با شعار “زنجیر‌ها باید پاره شود” برگزار کرده است.
روزنامه‌نگار روزنامهٔ محافظه‌کاری لیبرال کرار، در 6 ژوئن نوشت که نماز خواندن مسلمانان در ایاصوفیه “حداقل 55 سال” پیشینه دارد.او می‌گوید: اولین بار که از این موضوع “استفادهٔ سیاسی” شد در سال 1965 بود، زمانی که حزب راستگرای عدالت “در واکنش به سیاست‌های یونان و قبرس” به طور رسمی اعلام کرد که ایاصوفیه باید تبدیل به مسجد شود ، اما وقتی حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در سال 2002 به قدرت رسید این موضوع در دستور کار قرار نگرفت.
به تازگی در مارس 2019 این موضوع “جنبهٔ سیاسی” پیدا کرده است و او به اردوغان هشدار می‌دهد که دعوت از نمازگزاران برای پر کردن مسجد آبی در مجاورت ایاصوفیه “نقشه” است.
پشت پرده
جدید‌ترین حدس و گمان‌ها از 29 مه شروع شد، پس از خواندن سورهٔ فتح در “نماز جمعه” که در مراسم بزرگداشت پیروزی عثمانی‌ها در استانبول برگزار شد.
یک سازمان غیر‌دولتی به طور پیگیر در پی تغییر تصمیم دولت ، مبنی بر تبدیل این بنا به موزه است. بنا به گزارش روزنامهٔ صباح ، این سازمان غیر‌دولتی در سال‌های 2005 ، 2008، 2012، 2015 و 2016 هم تلاش‌های ناموفقی برای جلوگیری از تصویب قانون تبدیل این بنا به موزه کرده است.
البته این درخواست امسال با استقبال گرم مقامات دولتی روبه‌رو شده است. روزنامهٔ حریت می‌گوید اردوغان از مقامات حزب عدالت و توسعه خواسته است تا روی ” طرح” بازگشایی ایاصوفیه به عنوان عبادتگاه مسلمانان کار کنند.
واکنش‌ها چیست؟
اردوغان تلاش می‌کند تا این حرکت را نوعی خواست و ارادهٔ مردمی نشان دهد ، نه تصمیم سیاسی دولت.
منابع رسانه‌ای طرفدار دولت می‌گویند ، تصمیم شورای شهر در نوامبر 2019 ، مبنی بر لغو قانون سال 1945 برای تبدیل کلیسای منجی مقدس (خورا) از مسجد به موزه نشان می‌دهد که ایاصوفیه هم به همین سرنوشت دچار خواهد شد.
آنها همچنین گزارش دادند ، طبق یک نظر‌سنجی که حزب عدالت و توسعه برگزار کرده و نتیجه‌ٔ آن به اطلاع اردوغان رسیده نشان می‌دهد که تصمیم تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان ، از حمایت کامل احزاب دیگر برخوردار است.
رهبر حزب حرکت ملی، از متحدان دولت، گفته : صدای اذان دوباره در ایاصوفیه طنین‌انداز خواهد شد.
هرچند منتقدان می‌گویند این اقدام تلاش برای انحراف افکار عمومی از مشکلات اقتصادی فزاینده است.
معاون سابق نخست‌وزیر و رهبر حزب دموکراسی و توسعه ، به شبکهٔ خبری فاکس ترکیه گفت:هر زمان که دولت در برابر مشکلات داخلی کشور در مضیقه قرار می‌گیرد، موضوع ایاصوفیه را مطرح می‌کند… این موضوع در حال حاضر فقط برای پوشش مشکلات دیگر مطرح شده است.
سایت خبری مستقل مدیاسکوپ می‌گوید: ایاصوفیه دوباره موضوع روز شده است… و این نشان می‌دهد که دولت در موقعیت سختی قرار دارد که راه‌های دیگری برایش نمانده است. همچنین می‌گوید دولت به جای بحث در مورد اقتصاد می‌خواهد افکار عمومی را با موضوعی سرگرم کند که می‌داند مخالفتی با آن نخواهند کرد.
انجمن آتئیست‌های ترکیه، گفته:” اگر ایاصوفیه تبدیل به عبادتگاه شود، یکی دیگر از نشانه‌های سیستم سکولار از بین می‌رود و جمهوری ترکیه بنیاد سکولار خود را از دست می‌دهد”.
واکنش ها در خارج ترکیه
یونان که سابقهٔ روابط پر‌تنشی با ترکیه دارد ، خواندن آیات قرآنی در ایاصوفیه را ” ناپذیرفتنی و جریحه‌دار کردن احساسات دینی مسیحیان جهان” تلقی کرد.
وزیر امور‌خارجهٔ یونان می‌گوید: ما باز به ترکیه یادآور می‌شویم که به تعهدات بین‌المللی خود پایبند بماند و منافع داخلی و ملی خود را بر محافظت از بنا‌های مهمی مانند ایاصوفیه که میراث جهانی بشری است، ترجیح ندهد.
وزیر امور خارجهٔ ترکیه در پاسخ گفت:ایاصوفیه در قلمرو ترکیه قرار دارد، ما آن را فتح کرده‌ایم، آنچه در کشور خودمان و آنچه داریم می‌کنیم، به خودمان مربوط است. اردوغان هم در واکنش مشابهی در برابر خبرنگار تی‌آر‌تی گفت : آنکارا دلیلی نمی‌بیند که از یونان اجازه بگیرد.
کلیسای ارتدوکس روسیه هم مخالفت خود را با تبدیل و تغییر کاربری ایاصوفیه اعلام کرده است.
توضیحات تکمیلی
ایاصوفیه یکی از محبوبترین مقاصد گردشگری در سال 2019 بوده که بنا بر آمار بیش از 3.7 میلیون بازدید‌کننده داشته است. با تغییر نقش آن از موزه به مسجد نگرانی‌هایی در مورد اثر آن بر گردشگری به وجود خواهد آمد، همچنین این تبدیل بر روابط با یونان و سکولاریسم در ترکیه هم بی‌تأثیر نخواهد بود.
اردوغان گفته است پس از تصمیم دولت در ۲ ژوئیه اقدامات لازم انجام خواهد شد.
ناظران تردید دارند که دادگاه > تصمیمی خلاف خواست دولت بگیرد و بسیاری معتقدند تصمیم پیشاپیش گرفته شده است.
مدیر سابق خبرگزاری آناتولی، به شبکهٔ خبری هابر‌ترک در گفته که مقاماتی که با اردوغان ملاقات کرده‌اند گفته‌اند که ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان تبدیل خواهد شد.
او می‌گوید:” حزب عدالت و توسعه تاکنون به دلیل پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های بین‌المللی دست نگه داشته است. سال‌هاست که ما کاری را که لازم است انجام دهیم انجام نداده‌ایم. اکنون این کار را خواهیم کرد”.